تنبیه دانش آموزان
قبل از تأسیس مدارس جدید در ایران، آموزش کودکان بر عهده مدارس بود که مشمول قوانین رسمی آموزش و پرورش نبودند. این کتابخانه ها از برنامه درسی منظم پیروی نمی کردند و به کودکان ریاضی، ادبیات و قرآن می آموختند. اما شیوه آموزشی در این مدارس با روش امروزی متفاوت بود و «تنبیه» به ویژه نوع «تنبیه بدنی» به عنوان یکی از روش های اصولی و ثابت در این مدارس پذیرفته شد. با تأسیس دارالفنون، تحصیل دانش‌آموزان ایرانی در اروپا، گشودن بیگانگان به سیستم آموزشی ایران و در نهایت تأسیس مدارس جدید در ایران، تنبیه بدنی به تدریج از سیستم آموزشی رخت بربست، هرچند هرگز چنین نشد. حذف شده و یکی از روش های آموزشی در مدارس باقی مانده است. است. اما قوانین مدرسه در مورد تنبیه دانش آموزان چه می گوید؟
آیین نامه انضباطی مدارس
اگرچه امروزه با تغییر سبک آموزشی مدارس و توجه بیشتر والدین به فرزندان، موضوع تنبیه بدنی در مدارس رایج نیست، اما تنبیهات روانی و ارائه تکالیف به عنوان تنبیه نرم همچنان در برخی از افراد رایج است. مدارس البته همه متفق القول هستند که دانش آموز متخلف باید متوجه تخلف خود شده و در رفتار خود تجدید نظر کند و بر همین اساس است که در آیین نامه اجرایی مدرسه پیش بینی های مختلفی پیش بینی شده است.
طبق ماده 77 آئین نامه انضباطی مدارس «هر گونه مجازات از قبیل توهین، تنبیه بدنی و تکلیف ممنوع است». به آن توجه کنید.
بر اساس ماده 74 این آیین نامه، «سهل انگاری و سهل انگاری دانش آموزان در انجام وظایف تخلف محسوب می شود.» مدیر، شورای مدرسه، معاونین و مربیان مکلفند قبل از هرگونه تحمیل از وضعیت و وضعیت دانش آموز آگاه باشند. تنبیه و جست و جوی انگیزه و علت تخلف و اقدام برای رفع آن.» همچنین تنبیه باید به گونه ای باشد که اثر اصلاحی داشته باشد و توجه دانش آموز را به خطای خود جلب کند و زمینه مناسبی برای آن فراهم کند. ایجاد رفتار مطلوب در او تنبیه باید بر اساس یافته های علمی و استفاده از الگوهای مناسب تغییر رفتار باشد تا باعث تمرین و اصرار دانش آموز بر تکرار اشتباه نشود.
پس از طی این مراحل، چنانچه روش های آموزشی برای دانش آموز مؤثر واقع نشد، ماده ۷۶ آیین نامه انضباطی انواع تنبیه دانش آموزان را تعیین می کند. بر اساس این ماده «دانش آموزان متخلفی که اقدامات راهنمایی و تربیتی در آنها مفید و مؤثر نباشد، به نسبت به یکی از طرق زیر مجازات خواهند شد: 1. اخطار خصوصی و اخطار شفاهی. 2. اخطار شفاهی در حضور دانش آموزان در کلاس مربوطه 3.تغییر کلاس در صورت وجود چند کلاس در یک پایگاه با علم ولی ولی دانش آموز 4.اخطار کتبی و ابلاغ به ولی دانش آموز 5.اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی به دانش آموز حداکثر تا سه روز 6. انتقال به مدرسه دیگر همانطور که در این ماده و ماده 77 به صراحت اشاره شده است تنبیه بدنی یا هر گونه توهین و تحقیر دانش آموزان در اصول آموزشی مدارس و هیچ جایگاهی ندارد. فرد حق دارد دانش آموزان را بر اساس تخلفاتشان تنبیه کند.
بررسی تخلفات معلمان
یکی از وظایف مدیر مدرسه که در آیین نامه انضباطی مدرسه نیز به آن اشاره شده است، توجیه کادر مدرسه در خصوص شرایط تنبیه دانش آموزان است. مدیر مدرسه موظف است بر اساس ماده 82 آیین نامه نسبت به ممنوعیت تنبیه بدنی هشدار داده و در صورت مشاهده تخلف مراتب را جهت اطلاع و اقدام لازم به آموزش و پرورش ناحیه گزارش نماید. در صورتی که یکی از معلمان، مربیان و یا یکی از اولیای مدرسه نسبت به اصلاح یا تحقیر و توهین دانش آموزان اقدام کند، مدیر مدرسه موظف است مراتب را به آموزش و پرورش ناحیه گزارش و آموزش و پرورش مکلف است متخلف را برای صدور تخلف و صدور حکم احضار کند. حکم مقتضی در این زمینه.
جنبه های کیفری تنبیه دانش آموزان
در مورد تنبیه دانش آموزان، همه چیز محدود به معاینه متخلفان در آموزش و پرورش یا برخورد اداری با معلم متخلف نیست و اگر تنبیه بدنی به گونه ای باشد که موجب جرم شود، اولیای دانش آموزان به عنوان والدین حق دارند. بروبه دادگاه برای مجازات متخلفان و حسب مورد برای جرم ارتکابی قصاص یا دیه مطالبه کنند.
یکی از مواردی که موجب می شود مجازات دانش آموزان جرایم عمدی تلقی شود، تعریفی است که در بند ج ماده 290 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در جرایم عمدی ارائه شده است که بر اساس این ماده «جرم عمدی … اگر مرتکب قصد ارتکاب جرم یا چیزی شبیه آن را نداشته باشد و کاری که انجام داده است نوعاً منجر به جرم یا چیزی شبیه به افراد عادی نشود، اما در مورد مرتکب «به دلیل بیماری، ضعف، کهولت سن. یا هر حالت دیگر یا به دلیل شرایط مکانی یا زمانی خاص، نوعاً موجب جنایت یا مانند آن شود، مشروط بر اینکه مرتکب از حالت غیرعادی مجنی علیه یا وضعیت مکانی یا زمانی خاص آگاه باشد».
دانش‌آموزان، به‌ویژه دانش‌آموزان مقطع ابتدایی یا راهنمایی، تحمل کمتری نسبت به تنبیهی دارند که ممکن است به دلیل جثه کوچک و باریکشان خیلی شدید نباشد. از سوی دیگر، در مواقعی که معلم یا فرد تنبیه کننده بدرفتاری می کند، دانش آموز از ضعف و ضعف خود آگاه است، اما او را تنبیه بدنی می کند که در این صورت مرتکب جرم عمدی شده است.
کما اینکه یکی از شدیدترین موارد تنبیه بدنی دانش‌آموزان در سال‌های اخیر مربوط به مرگ مغزی دانش‌آموزان در دی ماه سال 91 بوده است. معلم وقتی متوجه می‌شود دانش‌آموز کتاب‌هایش را در خانه جا گذاشته است، با عصبانیت کتابی سنگین به او می‌زند. دانش آموزی که به کما می رود و یک هفته بعد فوت می کند. بر اساس قانون مجازات اسلامی، اگر جنایت عمدی منجر به قتل شود، مرتکب قصاص و در صورتی که منجر به جنایت اعضا شود، حسب مورد مجازات قصاص یا دیه خواهد بود.